Muška gej digitalna dejting kultura u Srbiji 1

U ovom tekstu baviću se muškom gej digitalnom dejting kulturom u Srbiji, preciznije, pokušaću da istražim načine na koji gej i biseksualni muškarci konstruišu svoje identitete, odnosno predstavljaju sebe na aplikaciji Grindr kako bi ostvarili seksualne i/ili romantične odnose sa drugim muškarcima. Relevantnost ove teme ogleda se u značaju istraživanja načina na koji pripadnici jedne marginalizovane grupe unutar društva Srbije, tj. LGBT populacije, predstavljaju sebe, komuniciraju, povezuju se i time oblikuju svoje odnose i identitete. Zanimaće me kako se to odvija u digitalnoj/virtuelnoj sferi, odnosno jednom delu te sfere (budući da se analizom jedne aplikacije ne iscrpljuje čitav digitalni prostor u kom gej muškarci komuniciraju). Ovaj tekst predstavlja delove rada autorke napisanog u okviru doktorskih studija, u sklopu predmeta sociologija kulture.

Digitalnoj sferi se neće pristupati kao odvojivom od “realnog” prostora, budući da se aktivnost u njemu, pogotovo kada je reč o dejting aplikacijama, direktno preliva u sferu “realnog” i konstruiše društvene odnose i identitete. Budući da su predmet analize profili korisnika aplikacije preko koje najčešće muškarci koji imaju seks sa muškarcima traže seksualne i/ili emotivne partnere, posebno je važno imati u vidu društveni položaj gej i biseksualnih muškaraca u Srbiji, odnosno zbog njihove marginalizacije i sveprisutne homofobije, digitalni prostori za gej muškarce mogu predstavljati prostore u kojima se osećaju bezbednije da ispolje sopstvenu seksualnost i identitete, što digitalne prostore čini dodatno relevantnim za proučavanje gej dejting kulture. Pronalazak seksualnih i/ili romantičnih partnera predstavlja bitan aspekat u životu pojedinca, ali i određene grupe, a sa razvojem tehnologije on se odvija i u digitalnim okruženjima.

Da bi pristupili aplikaciji Grindr, korisnici se moraju prvo registrovati, sam proces registracije je besplatan, ali postoje i pretplatnički paketi koji nude dodatne opcije (npr. da budete nevidljivi, odnosno da drugim korisnicima ne stižu notifikacije kada posetite njihov profil). Treba napomenuti da se ovo istraživanje obavljalo putem besplatnog profila. Nakon što se registrujete na aplikaciji će vam izlaziti 100 profila korisnika koji su blizu vas. Njihovi profili se sastoje od jednostavnog obrasca: slika, naziv odnosno nadimak, uvodni teksta o njima, fizičke karakteristike poput visine, težine, itd. Korisnik nije dužan da popuni bilo koje polje, niti da stavi sliku.

Kako se predstavljanje korisnika Grindr-a odvija u digitalnom prostoru, može se postaviti pitanje o autentičnosti tog predstavljanja, odnosno samih podataka, baš zbog anonimne prirode onlajn prostora koji omogućava pojedincima da kontrolišu svoje predstavljanje, odnosno otvara dodatnu mogućnost za manipulaciju (Cornwell & Lundgren, 2001). Samim tim što se odvija onlajn, predstavljanje u digitalnom prostoru daje subjektima veću slobodu da istraže i kreiraju razne persone koje se mogu razlikovati od njihovih identiteta i iskustava u “realnom” svetu. Međutim, većina ljudi sebe već predstavlja različito u odnosu na kontekst, pa čak i u nedigitalnom svetu, odnosno skloni su prikrivanju ili pogrešnom predstavljanju sebe, naravno u različitom stepenu (Goffman, 1959).

S druge strane, sama distinkcija između “realnog” i onlajn sveta je problematična. Od samih početaka bavljenja gej digitalnom kulturom istraživači su prepoznavali da digitalni prostor nije odvojen od drugih sfera gej života, štaviše, on je oblikovan gej supkulturom - tj. pravljenje su paralele između onlajn i oflajn gej kultura (Shaw, 1997: 137). Tako se i Moulabokus zalaže za neodvajanje oflajn i onlajn sveta, tj. piše da su gej muška supkultura i gej muška digitalna kultura neodvojive: “...fabrikacije koje prikrivaju istinu o gej muškoj supkulturi, koja se sad manifestuje i digitalno i fizički, i da se ove raznovrsne manifestacije dešavaju simultano i kontinuirano oblikuju jedna drugu” (Mowlabocus, 2010: 15). Kempbel, u svom delu Getting it On Online, kritikuje radove o sajberkulturi koje iznose teze o bestelesnosti, odnosno ideje da se putem tehnologije prevazilazi telo (tj. možemo se predstaviti kako želimo), iznosi argumentaciju vezanu za gej mušku digitalnu kulturu u kojoj je telo referentna tačka i istražuje načine na koje je gej telo (re)produkovano u digitalnom prostoru (Campbell, 2004: 17). Ne samo da se značaj tela ne prevazilazi, već se formiraju novi režimi lepote, dok su pitanja maskuliniteta, rodnog performansa i rase takođe veoma prisutna. Odnosno, digitalni prostori ne moraju biti mesta za eksperimentisanje i slobodu vezanu za rod, već suprotno, mogu održavati dominantne pretpostavke o tome kako pojedinci treba da se ponašaju u odnosu na njihovo telo, tj. pol. (ibid., 68).

U radu će biti reči i o pozicijama koje se zauzimaju u seksu i na koji način su one vezane za maskulinitet i feminitet. Kada govorimo o homoseksualnim odnosima i penetraciji, ovde je reciprocitet uvek moguć, međutim, toliko često se to ne dešava u realnosti da je gej zajednica smislila nazive kojim se gej i biseksualni muškarci koriste. Aktivan/top označava ulogu koja samo penetrira, pasivan/bottom označava receptivnu poziciju, dok vers tj. versatile označava osobu koja naizmenično zauzima obe pozicije. Samim tim što je reciprocitet moguć, veze između seksualnosti i moći su jasnije, odnosno, pozicije koje se zauzimaju mogu imati još jasnije društveno značenje.

Jedna od najpoznatijih autorki koja se bavi maskulinitetom, Rejvin Konel, definiše ga kao: “Maskulinitet, u onoj meri u kojoj se termin uopšte može kratko definisati, istovremeno predstavlja poziciju u rodnim odnosima, prakse kroz koje muškarci i žene tu poziciju uključuju u njihovo shvatanje roda, i efekte koje te prakse imaju na njihova iskustva telesnosti, ličnost i kulturu” (Connell, 2014: 71). Konel uvodi u teoriju i pojam hegemonog maskuliniteta, koji predstavlja izvestan idealni tip maskuliniteta u datom kontekstu: “U različitim istorijskim momentima sadržinski različite forme (muških i ženskih) rodnih uloga se, unutar određenog društva i kulture, tretiraju kao kulturno i socijalno najpoželjnije. Ovi idealno-tipski modeli rodnih uloga koje većna članova posmatranog društva/kulture percipira kao najpoželjnije, i u odnosu na koje interpretira vlastito rodno iskustvo, nazivaju se hegemonim (muškim ili ženskim) rodnim ulogama” (Jarić, 2011: 152). Hegemoni maskulinitet zauzima izvesnu poziciju u odnosu na feminitet(e), ali i u odnosu na različite subordinirane i marginalizovane maskulinitete, koji, iako ne predstavljaju idealan vid maskuliniteta, ubiru patrijarhalnu dividendu zbog sveukupne potlačenosti žena, odnosno feminiteta (Connell, 2014: 79). Gej maskuliniteti spadaju pod subordinirane maskulinitete. Gej/biseksualni muškarci su subordinirani u odnosu na hegemoni maskulinitet, u čijem se središtu nalazi izvestan stepen homofobije koji stereotipizuje gejeve kao feminine (Connell, 2014), te gej muškarci ne profitiraju u jednakoj meri od patrijarhata, odnosno u lošijem su položaju kada govorimo o maskulinom kapitalu. Ne samo da su gej muškarci u subordiniranom položaju u odnosu na heteroseksualne, već se u odnosu na to u kojoj su meri maskulini i međusobno nalaze u podgrupama koje su rangirane hijerarhijski.

Ovaj rad se putem analize 60 profila na aplikaciji Grindr bavio istraživanjem gej muške dejting kulture u Srbiji. Opisi s profila relevantni za istraživanje će biti preneti u integralnoj verziji, ali će nadimci biti obeleženi kao X da bi se zaštitio identitet korisnika. Ono što se da zaključiti kao prisutno u velikoj većini opisa profila je da se baziraju na isključivanju “neželjenih drugih”. Isključivanje varira od rodnog peformansa do toga da li je osoba pušač. Kroz tematsku analizu uočene su 3 ponavljajuće teme. Jedna se odnosila na komuniciranje rodnog performansa korisnika, odnosno kakav rodni performans očekuje od potencijalnog seksualnog i/ili romantičnog partnera. Zaključeno je da se korisnici femininog rodnog performansa najčešće isključuju i brendiraju kao nepoželjni, što odgovara stanju čitavog rodnog poretka u Srbiji, gde se feminitet penalizuje. Druga tema se ticala pozicija u seksu, odnosno analiziran je način na koji korisnici komuniciraju jedni sa drugima svoje preferirane pozicije. Maskulinitet, odnosno feminitet, je doveden u vezu sa top, odnosno bottom pozicijom, te su na taj način spojene prve dve teme. Treća tema se ticala privatnosti, odnosno spremnosti korisnika da pošalju slike svog lica, odnosno prihvate kao partnere korisnike koji to ne žele da urade. Zaključeno je da postoji jak narativ o poželjnosti slanja slika lica, što nas upućuje na to da mnogi nisu spremni na takve poteze zbog straha od posledica koje bi mogli iskusiti ako budu autovani, ili u slučaju da njihove slike počnu da se dele dalje preko interneta.

U narednom delu teksta prikazaćemo detaljniju analizu putem koje smo došli do navedenih zaključaka.